Ως έχει διατυπωθεί από το οικονομικό επιτελείο στο πλάνο είναι η είσπραξη 2 δισ. ευρώ από ΦΠΑ και φόρο εισοδήματος νομικών προσώπων έως το 2026.
Μάλιστα, εάν επιτευχθεί ο στόχος είναι ανοιχτό και το ενδεχόμενο της μείωσης των συντελεστών ΦΠΑ, που αφορούν, έστω, βασικά προϊόντα.
Οι “αποδόσεις”
Υπενθυμίζεται, ότι οι νέες ψηφιακές διαδικασίες που έχει υιοθετήσει η φορολογική διοίκησης, η επέκταση των ψηφιακών πληρωμών, από το 2017 έως σήμερα έχει οδηγήσει στη μείωση κατά 50% του «κενού» ΦΠΑ, ήτοι της διαφοράς μεταξύ των προσδοκώμενων και των πραγματικών εσόδων από τον ΦΠΑ. Οι προβολές δείχνουν, μάλιστα, ότι το «μάζεμα» του «χαμένου» ΦΠΑ στην Ελλάδα θα ενταθεί τα επόμενα χρόνια.
Εκτιμάται, δε, ότι τα έσοδα από την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής από το 2019 έως σήμερα ανέρχονται στα 2,5 δις ευρώ.
Βέβαια, συγκεκριμένη, καταγραφή στο προσχέδιο του προϋπολογισμού για το 2024 δεν έχει γίνει, καθώς, μπορεί να «υπάρχουν λεφτά» αλλά με δεδομένο ότι είναι «κρυμμένα» δεν ενδείκνυται η προσαρμογή των μακροοικονομικών και δημοσιονομικών σεναρίων σε σχέδια αντιμετώπισης της φοροδιαφυγής. Άλλωστε, η χώρα είναι ουραγός στην Ευρώπη σε αυτόν τον «αγώνα».
Επισημαίνεται ότι σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2020 το φορολογικό κενό στη χώρα μας ήταν 19,7% ενώ σήμερα και μετά τα μέτρα που έχουν ληφθεί για τον περιορισμό της φοροδιαφυγής εκτιμάται κοντά στο 15%.
Ενδεικτικά, η χώρα μας το 2019 ήταν ουραγός μαζί με τη Ρουμανία και τη Μάλτα, καταγράφοντας τις μεγαλύτερες απώλειες ΦΠΑ, ενώ το 2020 η κατάσταση σταδιακά αλλάζει και από τις τελευταίες θέσεις η Ελλάδα βρίσκεται στις πρώτες σε ό,τι αφορά τη μείωση φοροδιαφυγής στον ΦΠΑ, μαζί τη Γερμανία την Ουγγαρία και τις Κάτω Χώρες.
Την καλύτερη εικόνα εμφανίζουν η Φινλανδία (1,3%), η Εσθονία (1,8%) και η Σουηδία (2%). Σε απόλυτους αριθμούς, το μεγαλύτερο έλλειμμα ΦΠΑ καταγράφεται σε Ιταλία με 26,2 δισ. ευρώ και στη Γαλλία με 14 δισ. ευρώ.
Όπως αναφέρεται στην έκθεση η σημαντική μείωση του 2020, προέρχεται κυρίως από την ουσιαστική αύξηση της συμμόρφωσης, εξαιτίας και της μείωσης φορολογικών συντελεστών από την κυβέρνηση.
Η νέα αυτή, πάντως, υπηρεσία αναμένεται να εστιάσει πέρα από τον ΦΠΑ και σε φόρους που αφορούν ενεργειακά προϊόντα, βιομηχανοποιημένο καπνό, ηλεκτρονικό εμπόριο, αλλά και στις “έξυπνες” κομπίνες φοροδιαφυγής που στήνουν “κυκλώματα”.
Μελέτες και προτάσεις
Να σημειωθεί, πάντως, ότι με βάση μελέτη του ΙΟΒΕ η μείωση του «κενού» με την εντατική διείσδυση των ηλεκτρονικών πληρωμών ενισχύει τη φορολογική συμμόρφωση.
Μάλιστα, το Ινστιτούτο προτείνει, συμπληρωματικά μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση, όπως η άμεση επιστροφή στον καταναλωτή ενός ποσοστού επί της αξίας στοχευμένων ηλεκτρονικών αγορών, η επέκταση του μηχανισμού κινήτρων και αντι-κινήτρων για ηλεκτρονικές πληρωμές στην πλευρά των επαγγελματιών, καθώς και παρεμβάσεις στο ρυθμιστικό πλαίσιο, όπως η επέκταση της εφαρμογής υποχρεωτικής αποδοχής ηλεκτρονικών πληρωμών σε όλους τους επαγγελματίες.
Η διαφορική φορολογία
Στο μεταξύ, σε μελέτη του, το 2020, που είναι ιδιαίτερα επίκαιρη σήμερα, με την συζήτηση αυτή που εξελίσσεται, το ΙΟΒΕ είχε αναδείξει τη σημασία του σχεδιασμού των πολιτικών ειδικής φορολόγησης και παροχής φορολογικών κινήτρων ή επιδοτήσεων για τον περιορισμό αρνητικών εξωτερικών επιδράσεων και τη βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας.
Ο τίτλος της μελέτης ήταν «Η διαφορική φορολογία και η επίδρασή της στην προώθηση και την επίτευξη στόχων της δημόσιας πολιτικής».
Όπως αναφερόταν, η ειδική φορολογία και η παροχή φορολογικών και άλλων κινήτρων αποτελεί εργαλείο για την αντιμετώπιση αρνητικών εξωτερικών επιδράσεων που συνδέονται με την παραγωγή, χρήση ή κατανάλωση ορισμένων προϊόντων (π.χ. ρύπανση, εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, κίνδυνοι υγείας και συνακόλουθη επιβάρυνση δημόσιου συστήματος υγείας, κ.ά.) και την επίτευξη σχετικών επιμέρους στόχων πολιτικής, όπως η προστασία του περιβάλλοντος, η προάσπιση της υγείας και ο έλεγχος της δημόσιας δαπάνης υγείας.
Σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, στην περίοδο της δημοσιονομικής προσαρμογής της ελληνικής οικονομίας τη δεκαετία του 2010, η ειδική φορολόγηση εφαρμόστηκε κατεξοχήν για την ενίσχυση των φορολογικών εσόδων, μέσω της αύξησης των συντελεστών και της εισαγωγής νέων ειδικών φόρων. Συγχρόνως, η χρήση διάφορων φορολογικών κινήτρων για την προώθηση στόχων της δημόσιας πολιτικής υποβαθμίστηκε ή καταργήθηκε.
Η πολιτική αυτή δεν στηρίχθηκε σε ανάλυση των συνολικών οικονομικών επιπτώσεων, συμπεριλαμβανομένων των αρνητικών εξωτερικών επιδράσεων που πιθανόν θα περιορίζονταν από την αύξηση της φορολογίας. Τα αποτελέσματά της ήταν όμως εμφανή στις σχετικές αγορές, στις οποίες η ζήτηση μειώθηκε και οι αρνητικές επιδράσεις περιορίστηκαν.
Η εφαρμογή υψηλών συντελεστών φορολόγησης είχε ωστόσο και ανεπιθύμητα αποτελέσματα, όπως η σημαντική αύξηση του παράνομου εμπορίου προϊόντων που υπόκεινται σε ειδική φορολόγηση, ενώ τα εισπραχθέντα έσοδα υστερούσαν συστηματικά έναντι των προσδοκιών και των στόχων που είχαν τεθεί.
Σύμφωνα με τη μελέτη του ΙΟΒΕ, η φορολογική πολιτική θα πρέπει να ενθαρρύνει την καινοτομική δραστηριότητα που αποσκοπεί στην ανάπτυξη προϊόντων ή εναλλακτικών παραγωγικών διαδικασιών που περιορίζουν τις αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις ή βλάβες σε σύγκριση με την υφιστάμενη κατάσταση. Σε αυτό τον στόχο μπορεί να συμβάλει η διαφορική φορολογία και η στοχευμένη επιδότηση προϊόντων και δραστηριοτήτων.
Όπως μάλιστα επισημαίνεται στη μελέτη, η φορολογική μεταχείριση είναι σκόπιμο να διαφοροποιείται ανάλογα με το μέγεθος των αρνητικών εξωτερικών επιδράσεων, ή αντίστοιχα η παροχή κινήτρων να κλιμακώνεται ανάλογα με τα προσδοκώμενα οφέλη.
Αυτό προϋποθέτει την ανάλυση κόστους και οφέλους της παρέμβασης, προκειμένου τα κίνητρα που δίνονται να είναι αποτελεσματικά, αλλά και να ελαχιστοποιείται η εμφάνιση δευτερογενών μη επιθυμητών επιπτώσεων.
Η χρήση διαφοροποιημένης φορολογίας για την επίτευξη στόχων της δημόσιας πολιτικής έχει διεθνώς ένα ευρύ πεδίο εφαρμογών, οι οποίες είτε επικεντρώνονται άμεσα στον περιορισμό αρνητικών επιδράσεων όπως οι εκπομπές ρύπων και τα απόβλητα, είτε αποσκοπούν στην ενίσχυση της καινοτομίας και της ανάπτυξης νέων προϊόντων, όπως στις περιπτώσεις υποστήριξης των ΑΠΕ και των ηλεκτρικών αυτοκινήτων.
Ενδεικτικά, στη μελέτη εξετάστηκαν οι περιπτώσεις στήριξης των ΑΠΕ στην Ιταλία, επιβολής φόρου άνθρακα στη Σουηδία, παροχής κινήτρων για τα οχήματα χαμηλών εκπομπών CO2 και επιβολής περιβαλλοντικού τέλους για τις πλαστικές σακούλες στην Ευρώπη.
Επιπλέον, εξετάστηκε η εφαρμογή διαφοροποιημένης φορολογίας σε προϊόντα, όπως η μπύρα σε Ολλανδία και Δανία και τα προϊόντα καπνού στη Σουηδία.
Από τα συγκεκριμένα παραδείγματα διεθνών πρακτικών διαπιστώθηκε ότι ο συνδυασμός των διαφόρων εργαλείων φορολογίας και κινήτρων μπορεί να συντελέσει αποτελεσματικά στην επίτευξη σημαντικών στόχων της δημόσιας πολιτικής.
Η νέα ειδική υπηρεσία
Τούτων δοθέντων, η νέα υπηρεσία μπορεί και να αξιοποιήσει τα δεδομένα που θα έχει στη διάθεσή της και να προτείνει λύσεις στην ηγεσία του Υπ. Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών που έχει τη σχετική ευθύνη νομοθέτησης. Σημειώνεται ότι η υπηρεσία θα αποτελείται από τα εξής δύο τμήματα:
- Οικονομικών Μελετών και Ανάλυσης Εσόδων με αρμοδιότητες:
- Για την εκπόνηση στατιστικών/οικονομετρικών μελετών, βάσει των διαθέσιμων δεδομένων, κυρίως, σε θέματα που άπτονται της φορολογικής και τελωνειακής διοίκησης και η υποβολή τους στον Διοικητή της ΑΑΔΕ
- Για εισηγήσεις με βάση τα αποτελέσματα των μελετών για μέτρα, κυρίως, δημοσιονομικού και φορολογικού χαρακτήρα.
- Για την σύνταξη εκθέσεων διακύμανσης και μεταβολής των φορολογικών, τελωνειακών και λοιπών δημοσίων εσόδων σε μηνιαία βάση.
- Για την ανάλυση παραγόντων που επηρεάζουν την είσπραξη των φορολογικών εσόδων.
- Για την διενέργεια μελετών πρόβλεψης των φορολογικών εσόδων τρέχοντος και επόμενου οικονομικού έτους.
- Για την παρακολούθηση των εσόδων και η ανάλυση αυτών για την υποβολή διορθωτικών προτάσεων.
- Σχεδίου προτάσεων για την εφαρμογή συστημάτων και μεθόδων μέτρησης αποδοτικότητας και αποτελεσματικότητας των οργανικών μονάδων της ΑΑΔΕ
- Εκτίμησης Φορολογικού «Κενού», με πρωτοβουλίες, όπως:
- Η εισήγηση και η διαμόρφωση αξιόπιστων και πρόσφορων μεθοδολογιών εκτίμησης φορολογικού κενού, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, τις βέλτιστες πρακτικές και τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας.
- Η συμμετοχή σε διεθνείς ομάδες εργασίας (FISCALIS, OECD) και η συνεργασία με εξωτερικούς φορείς για την ανταλλαγή τεχνογνωσίας στην εφαρμογή εκτιμητικών τεχνικών, την επικαιροποίηση και τη βελτίωση των υφιστάμενων μεθόδων εκτίμησης.
- Η συλλογή δεδομένων εντός της ΑΑΔΕ και η συνεργασία με τρίτους φορείς (π.χ. ΕΛΣΤΑΤ) για την άντληση λοιπών στοιχείων και παραμέτρων.
- Η απεικόνιση και η ανάλυση των αποκλίσεων στην απόδοση των φόρων (Tax Gap Analysis), η διακρίβωση των αιτιών και η υποβολή διορθωτικών προτάσεων.
- Η εκπόνηση μελετών εκτίμησης του φορολογικού κενού στον Φ.Π.Α., στα εισοδήματα από επιχειρηματική δραστηριότητα Φυσικών και Νομικών Προσώπων και στα προϊόντα βιομηχανοποιημένου καπνού.
- Η διερεύνηση της δυνατότητας επέκτασης των εκτιμήσεων σε νέες φορολογικές περιοχές, όπως Απάτη Εξαφανισμένου Εμπόρου, Φ.Π.Α στο ηλεκτρονικό εμπόριο, Φόροι στα Ενεργειακά Προϊόντα καθώς και εξειδίκευσης των ευρημάτων σε κλαδικό ή γεωγραφικό επίπεδο.
Γιώργος Αλεξάκης
