Αυτή είναι η τέταρτη Αναφορά για τη Φτώχεια που συντάσσει το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας όπου καταγράφει στατιστικά ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία, τάσεις για τη φτώχεια, μέτρα που απαιτούνται για τη μείωσή της και εστιάζει, επίσης, στην καταγραφή και αξιοποίηση της εμπειρίας των οργανώσεων-μελών και άλλων κοινωνικών οργανώσεων. Φέτος 24 οργανώσεις από όλο το φάσμα της κοινωνίας πολιτών συμμετείχαν στην έρευνα που παρουσιάστηκε από τους υπεύθυνους του Ελληνικού Δικτύου (7 Ιουνίου έως τις 15 Ιουλίου 2022 βάσει ερωτηματολογίου) σε συνδυασμό με στοιχεία που επικεντρώνονται στην κοινωνική κρίση και ανισότητα που προκύπτει τόσο από την πανδημία COVID-19 όσο και από τις συγκρούσεις στη γειτονιά της Ευρώπης.

Η εκδήλωση έγινε με την παρουσία της Θεανώς Φωτίου, πρώην Υπουργού και νυν βουλεύτριας του ΣΥΡΙΖΑ, του Δημήτρη Καρέλλα, πρώην Γενικού Γραμματέα Κοινωνικής Αλληλεγγύης και της Μελίνας Δασκαλάκη, Προέδρου του Κέντρου Υποδοχής και Αλληλεγγύης του Δήμου Αθηναίων.

Στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας για την Εξάλειψη της Φτώχειας, το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της φτώχειας παρουσίασε μια έρευνα με στοιχεία από την πρόσφατη έκθεση της ΕΛΣΤΑΤ καθώς και μέσω έρευνας που διεξήγαγε το ΕΔΚΦ σε συνεργασία με οργανώσεις - μέλη του δικτύου και άλλες κοινωνικές οργανώσεις.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα της περιόδου αναδεικνύεται αυτό της ενεργειακής φτώχειας καθώς το 84,6% των ερωτηθέντων (ωφελούμενοι των οργανώσεων) δήλωσε πως αντιμετωπίζουν ενεργειακή φτώχεια. Επιπλέον, το 20% των ερωτηθέντων ανέφερε ότι οι σημαντικότερες ανάγκες που αντιμετωπίζει είναι οικονομικές/ έλλειψη επαρκών πόρων, το 18,3% εξεύρεση εργασίας/ πρόσβαση σε εργασία, το 15% θέματα στέγης, το 12,5 % μορφές ενεργειακής φτώχειας, και άλλο ένα 12,5% επισιτιστική ανασφάλεια. Παράλληλα, το 38,5% των ερωτηθέντων δυσκολεύονται πάρα πολύ να επιβιώσουν, το 23,1% η κατάστασή τους χειροτερεύει ενώ το 19,2% αντιμετωπίζουν τα προβλήματα με την όποια δυσκολία.

Την παρουσίαση της έρευνας έκανε ο Σπύρος Ψύχας, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ελληνικού Δικτύου για την Καταπολέμηση της Φτώχειας και η Μαντώ Μπαμπούλα, Υπεύθυνη Επικοινωνίας του Δικτύου.

Η ενεργειακή φτώχεια, για την οποία μίλησε εκτενώς ο Σπύρος Ψύχας, καταγγέλλεται ως το μεγαλύτερο πρόβλημα της περιόδου. Το ζήτημα της υγείας, τη διατροφική πλευρά της οποίας παρουσίασε η Πάνια Καρνάκη του Ινστιτούτου Prolepsis, απασχολεί με τις πολλές πτυχές την κοινωνία πολιτών και προκαλεί σταθερό άγχος για την πλειοψηφία των ωφελουμένων, ενώ η στέγη, για την οποία μίλησαν ο Γρηγόρης Βαλλιανάτος, πρόεδρος Ελληνικού Δικτύου για το Δικαίωμα στη Στέγη και την Κατοικία και ο Λάζαρος Πετρομελίδης, εκπρόσωπος στην FEANTSA (Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία των Οργανώσεων που Εργάζονται με Αστέγους) διαπιστώθηκε ότι απέχει πολύ από το να βρει λύση αν δεν ληφθούν οι απαραίτητες πολιτικές αποφάσεις.

H Θεανώ Φωτίου δήλωσε «απελπισμένη» για το μέλλον και στηλίτευσε την πολιτική της παρούσας κυβέρνησης. Για τη μείωση της φτώχειας άμεσα δήλωσε ότι απαιτούνται γενναία μέτρα για τους ακραία φτωχούς, μεγαλύτερη επιδότηση ενοικίου, κάρτα αλληλεγγύης και νόμος για τη διασφάλιση της πρώτης κατοικίας, ενώ για τους αδύναμους και τα μεσαία στρώματα αναγκαία είναι η κατάργηση του εν ισχύ πτωχευτικού νόμου, ο έλεγχος των airbnb, και τράπεζα στέγης.

H Μελίνα Δασκαλάκη δήλωσε ότι χρειάζονται μέτρα διαρθρωτικά και όχι επιδοματικά καθώς και ότι άμεσα θα αξιοποιηθεί η εμπειρία και η δεξαμενή των κατοικιών που χρησιμοποιήθηκαν στα προγράμματα για τη στέγαση των προσφύγων σε περιοχές χαμηλότερης αξίας στη διαχείριση του προβλήματος της κατοικίας μέσω προγράμματος στέγης με σημειακές παρεμβάσεις βάσει της ενίσχυσης σε ανθρώπων που έχουν ή μπορούν να έχουν εισόδημα ενισχύοντας ευρύτερα τη γειτονιά και την κοινότητα.

Ο Δημήτρης Καρέλλας τόνισε την ανάγκη τροποποίησης του φορολογικού συστήματος και των στοχευμένων παροχών σε όλους όσους έχουν περισσότερη ανάγκη ενώ μίλησε και για τη σημασία της συζήτησης περί βασικού εισοδήματος.

Μερικές από τις συστάσεις και τις προτάσεις που διατύπωσε το Δίκτυο είναι:

Το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα ουσιαστικά αποτελεί ένα επίδομα απορίας : Το ύψος του θα πρέπει να αυξηθεί και να αναπροσαρμοστεί με βάση το ετήσια οριζόμενο κατώφλι της φτώχειας, να διευρυνθεί όσον αφορά τον αριθμό των ωφελούμενων, να αρθούν τα εμπόδια για υποβολή αιτήματος (κατάλληλη ενημέρωση και τεχνική υποστήριξη όσων αποκλείονται, αλλαγή κριτηρίων ειδικά για τις μικρές ιδιοκτησίες, να λαμβάνονται υπόψη εκθέσεις κοινωνικών υπηρεσιών). Οι κοινωνικές υπηρεσίες των δήμων θα πρέπει να ενισχυθούν ώστε να μπορούν να προσφέρουν συνοδευτικές υπηρεσίες στους δικαιούχους του επιδόματος.

Μεγάλη υστέρηση έχει η χώρα μας στην αντιμετώπιση της παιδικής φτώχειας. Χρειάζεται να υιοθετηθούν οικογενειακές πολιτικές, που υποστηρίζουν φτωχά νοικοκυριά με παιδιά, ειδικά μάλιστα αν τα παιδιά διαβιούν σε σπίτι με χαμηλή απασχόληση και συνθήκες συνωστισμού. Επιπλέον χρειάζονται οι παρεμβάσεις ανά κατηγορία ευάλωτου πληθυσμού για τη βελτίωση της πρόσβασης των παιδιών στην εκπαίδευση, την κοινωνική φροντίδα και σε ιατρικές και οδοντιατρικές υπηρεσίες. Η αντιμετώπιση της σχολικής διαρροής των πιο φτωχών παιδιών μπορεί να γίνει με την καταπολέμηση της ανισότητας και την ενδυνάμωση των θεσμών κοινωνικοποίησης (οικογένειας και σχολείου).

Στον τομέα της στέγης σημειώνεται μείωση του ποσοστού ιδιοκατοίκησης, αύξηση του ποσοστού των ενοικιαστών, και έντονες αυξήσεις των ενοικίων. Είναι πολύ μεγάλος ο αριθμός των νοικοκυριών που προσπαθούν να διασώσουν την πρώτη κατοικία τους από πλειστηριασμούς και κατασχέσεις σε περίοδο ραγδαίας μείωσης των εισοδημάτων. Ο νέος πτωχευτικός νόμος δεν δίνει πολλές δυνατότητες και οι εξωδικαστικοί συμβιβασμοί με τις τράπεζες για ρύθμιση δανείων έχουν ελάχιστα προχωρήσει. Επομένως η εφαρμογή αυτού του νόμου θα έπρεπε να δώσει περισσότερο χρόνο στους υπερχρεωμένους δανειολήπτες. Ο Οργανισμός Απόκτησης των ακινήτων που θα κατασχεθούν, θα έπρεπε σε κάθε περίπτωση να είναι δημόσιος και μη κερδοσκοπικός. Είναι θετικό ότι έχει αρχίσει η δημόσια συζήτηση για την αξιοποίηση των κενών-αχρησιμοποίητων κατοικιών και την εισαγωγή του θεσμού της κοινωνικής κατοικίας όπως και για τη χορήγηση χαμηλότοκων στεγαστικών δανείων.

Στον τομέα της υγείας δυσκολεύεται η πρόσβαση στο δωρεάν δημόσιο σύστημα υγείας, το οποίο αντιμετωπίζει ελλιπή χρηματοδότηση, ελλείψεις προσωπικού, εξοπλισμού και αναλώσιμων. Τα περιφερειακά νοσοκομεία των πιο φτωχών περιοχών της χώρας αντιμετώπισαν τα μεγαλύτερα προβλήματα την περίοδο της πανδημίας. Το ΕΣΥ θα πρέπει να ενισχυθεί, διότι η τρέχουσα πραγματικότητα αναπαράγει την ανισότητα και οι φτωχότεροι δεν μπορούν να ανατρέξουν σε ιατρικές υπηρεσίες στον ιδιωτικό τομέα.

Σχετικά με την νέα Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική Ένταξη και Μείωση της Φτώχειας του Υπουργείου Εργασίας, προτείνουμε το περιεχόμενό της να εμπλουτιστεί με τη θεσμική συμβολή όλων των οργανώσεων και φορέων που συμβάλλουν στην καταπολέμηση της φτώχειας. Οι επιμέρους εθνικές στρατηγικές ανά τομέα ή ανά ευάλωτη κοινωνική ομάδα είναι επιτακτικό να εξειδικευτούν άμεσα και να αποκτήσουν νόημα με νομικές ρυθμίσεις, εφαρμόσιμα μέτρα και διάθεση πόρων.

Στον τομέα της αντιμετώπισης της ενεργειακής φτώχειας προτείνονται μέτρα διαμόρφωσης των τιμών στην πηγή με βάση το πραγματικό κόστος παραγωγής. Το χρηματιστήριο της ενέργειας ή θα λειτουργήσει με άλλους όρους ή θα βαθύνει περισσότερο τη φτώχεια του γενικού πληθυσμού και όχι μόνο των ευάλωτων νοικοκυριών.

Σημαντικά αιτήματα του Ελληνικού Δικτύου για την Καταπολέμηση της Φτώχειας αποτελούν να:

• διασφαλιστεί ότι η πράσινη μετάβαση είναι κοινωνικά δίκαιη και δεν οδηγεί όσους έχουν ήδη πληγεί και είναι ευάλωτοι σε μεγαλύτερη φτώχεια και ενεργειακή φτώχεια,

• διασφαλιστεί το δικαίωμα σε καθαρή και οικονομικά προσιτή ενέργεια για όλους τους πολίτες, προστατεύοντας όσους έχουν χαμηλό εισόδημα, που ζουν σε φτωχές μειονεκτούσες περιοχές, που υποφέρουν από την ανεργία και τον κοινωνικό αποκλεισμό,

• ενδυναμωθούν όλοι οι εργαζόμενοι, οι πολίτες και οι δήμοι της χώρας ώστε να συμμετέχουν στη δημιουργία ενός αποκεντρωμένου και βιώσιμου συστήματος καθαρής ενέργειας π.χ. μέσω ενεργειακών συνεταιρισμών,

• αλλάξουν οι όροι λειτουργίας του χρηματιστηρίου ενέργειας, ώστε να μην υπάρχουν απότομες και ανεξέλεγκτες διακυμάνσεις των τιμών και διαμόρφωση των τιμών με βάση το κόστος παραγωγής τους,

• επεκταθούν τα κοινωνικά τιμολόγια σε περισσότερους δικαιούχους με χαμηλό εισόδημα και να απαγορευτούν όλες οι αποσυνδέσεις ρεύματος,

• συνεχιστούν οι επιδοτήσεις με εισοδηματικά κριτήρια – να εστιάσουμε στην επιδότηση θέρμανσης για την αποφυγή αρνητικών επιπτώσεων του επερχόμενου χειμώνα,

• δράσουμε επειγόντως για τη στήριξη των ανέργων στις δύο φτωχές περιοχές που πλήττονται από την απολιγνιτοποίηση (Μεγαλόπολη στην Περιφέρεια Πελοποννήσου και πόλεις Κοζάνη, Φλώρινα και Πτολεμαΐδα στη Δυτική Μακεδονία). Η μεταβατική περίοδος πρέπει να παραταθεί και να ακολουθήσει την επαγγελματική επανεκπαίδευση του τοπικού εργατικού δυναμικού.