Της Μαρίας Μπερτζελέτου
Δημοσιεύθηκε στο Reporter Inside Information Magazine - Δεκέμβριος 2022
Τα λιμάνια, οι ναυτιλιακός στόλος και οι συνδέσεις με την ενδοχώρα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι για μελλοντικές παγκόσμιες κρίσεις, την κλιματική αλλαγή και τη μετάβαση σε ενέργεια χαμηλών εκπομπών άνθρακα.
Τα πλοία μεταφέρουν πάνω από το 80% των αγαθών που διακινούνται παγκοσμίως, με το ποσοστό ακόμη υψηλότερο για τις περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες, εξ ου και η επείγουσα ανάγκη να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα σε κραδασμούς που διαταράσσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού, τροφοδοτούν τον πληθωρισμό και επηρεάζουν περισσότερο τους φτωχότερους.
«Πρέπει να μάθουμε από την τρέχουσα κρίση της εφοδιαστικής αλυσίδας και να προετοιμαστούμε καλύτερα για μελλοντικές προκλήσεις και μεταβάσεις. Αυτό περιλαμβάνει την ανανέωση του στόλου και τη βελτίωση της απόδοσης των λιμανιών για διευκόλυνση του εμπορίου», δήλωσε η Γενική Γραμματέας της UNCTAD Rebeca Grynspan και πρόσθεσε. «Δεν πρέπει να καθυστερήσουμε την απεξάρτηση από τον άνθρακα».
Απαιτούνται επενδύσεις στα συστήματα θαλάσσιων μεταφορών
Οι περιορισμοί της εφοδιαστικής αλυσίδας σε συνδυασμό με την αύξηση της ζήτησης για καταναλωτικά αγαθά, ώθησαν τους ναύλους spot εμπορευματοκιβωτίων σε ιστορική κορύφωση στις αρχές του 2022, αυξάνοντας απότομα τις τιμές καταναλωτή. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα επίπεδα ναύλων έχουν μειωθεί από τα μέσα του 2022, αλλά παραμένουν υψηλά για τα φορτία δεξαμενόπλοιων πετρελαίου και φυσικού αερίου λόγω της συνεχιζόμενης ενεργειακής κρίσης.
Οι ναύλοι χύδην ξηρού φορτίου αυξήθηκαν λόγω του πολέμου στην Ουκρανία και των σχετικών οικονομικών κυρώσεων, καθώς και της παρατεταμένης πανδημίας COVID-19 και των διαταραχών της εφοδιαστικής αλυσίδας. Η έκθεση της UNCTAD προβλέπει ότι οι υψηλότερες τιμές σιτηρών και η άνοδος των ναύλων στα πλοία μεταφοράς χύδην ξηρού φορτίου μπορούν να οδηγήσουν σε αύξηση 1,2% στις τιμές των καταναλωτικών τροφίμων, με υψηλότερες αυξήσεις στις χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος.
Η UNCTAD καλεί τις χώρες να αξιολογήσουν προσεκτικά τις πιθανές αλλαγές στη ζήτηση, να αναπτύξουν και να αναβαθμίσουν τις λιμενικές υποδομές και τις συνδέσεις με την ενδοχώρα, με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα. Θα πρέπει επίσης να ενισχύσουν τη συνδεσιμότητα των λιμένων, να επεκτείνουν τις δυνατότητες αποθήκευσης και, να ελαχιστοποιήσουν τις ελλείψεις εργατικού δυναμικού και εξοπλισμού.
Πολλές διακοπές της εφοδιαστικής αλυσίδας μπορούν επίσης να αμβλυνθούν μέσω της διευκόλυνσης του εμπορίου, ιδίως μέσω της ψηφιοποίησης, η οποία μειώνει τους χρόνους αναμονής και εκτελωνισμού στα λιμάνια και επιταχύνει τις διαδικασίες τεκμηρίωσης μέσω ηλεκτρονικών εγγράφων και ηλεκτρονικών πληρωμών.
Απαραίτητη η μείωση του αποτυπώματος άνθρακα των θαλάσσιων μεταφορών
Η έκθεση δείχνει ότι μεταξύ 2020 και 2021 οι συνολικές εκπομπές άνθρακα από τον παγκόσμιο θαλάσσιο στόλο αυξήθηκαν κατά 4,7%, με τις περισσότερες αυξήσεις να προέρχονται από τα πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων, πλοία μεταφοράς χύδην ξηρού και γενικού φορτίου.
Η έκθεση εγείρει επίσης ανησυχίες για την αυξανόμενη μέση ηλικία των πλοίων. Με βάση τον αριθμό των πλοίων, η τρέχουσα μέση ηλικία είναι 21,9 έτη και ως προς τη μεταφορική ικανότητα είναι 11,5 έτη. Τα πλοία γερνούν εν μέρει λόγω της αβεβαιότητας σχετικά με τις μελλοντικές τεχνολογικές εξελίξεις και τα πιο οικονομικά καύσιμα, καθώς και για την αλλαγή των κανονισμών και των τιμών του άνθρακα.
Οι επενδύσεις σε νέα πλοία που μειώνουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου θα παρεμποδιστούν από το αυξανόμενο κόστος δανεισμού, τις σκοτεινές οικονομικές προοπτικές και τις ρυθμιστικές αβεβαιότητες.
Η UNCTAD ζητά περισσότερες επενδύσεις σε τεχνικές και λειτουργικές βελτιώσεις για τη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα των θαλάσσιων μεταφορών. Αυτά περιλαμβάνουν τη μετάβαση σε εναλλακτικά καύσιμα χαμηλών ή μηδενικών εκπομπών άνθρακα, τη βελτιστοποίηση των λειτουργιών, τη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας όταν βρίσκονται σε λιμάνια και τον εξοπλισμό των πλοίων με ενεργειακά αποδοτική τεχνολογία.
Η έκθεση ζητά επίσης ένα προβλέψιμο παγκόσμιο ρυθμιστικό πλαίσιο για επενδύσεις στην απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές και αυξημένη υποστήριξη προς τις αναπτυσσόμενες χώρες στην ενεργειακή μετάβαση. Υπογραμμίζει περαιτέρω την επείγουσα ανάγκη προσαρμογής των λιμένων στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, ειδικά στα πιο ευάλωτα έθνη.
Η UNCTAD προτρέπει τη διεθνή κοινότητα να διασφαλίσει ότι οι χώρες που επηρεάζονται περισσότερο αρνητικά από την κλιματική αλλαγή –και έχουν συμβάλει λιγότερο στις αιτίες της– δεν επηρεάζονται αρνητικά από τις προσπάθειες μετριασμού του κλίματος στις θαλάσσιες μεταφορές.
Μέτρα για την προστασία του ανταγωνισμού
Η έκθεση αναφέρει ότι ο τομέας της ναυτιλίας εμπορευματοκιβωτίων έχει μεταμορφωθεί με οριζόντια ενοποίηση μέσω συγχωνεύσεων και εξαγορών. Οι ναυτιλιακές εταιρείες έχουν επίσης επιδιώξει την κάθετη ολοκλήρωση επενδύοντας σε λειτουργίες τερματικού σταθμού και άλλες υπηρεσίες logistics.
Μεταξύ 1996 και 2022, οι 20 κορυφαίοι μεταφορείς αύξησαν το μερίδιό τους στη χωρητικότητα μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων από 48% σε 91%. Και τα τελευταία πέντε χρόνια, οι τέσσερις μεγαλύτεροι αερομεταφορείς αύξησαν τα μερίδια αγοράς τους για να ελέγξουν περισσότερο από το ήμισυ της παγκόσμιας χωρητικότητας.
Ο αριθμός των εταιρειών που παρέχουν υπηρεσίες σε εισαγωγείς και εξαγωγείς μειώθηκε σε 110 χώρες, ιδίως σε μικρά νησιωτικά αναπτυσσόμενα κράτη. Η ενοποίηση της αγοράς έχει ως αποτέλεσμα μειωμένο ανταγωνισμό, περιορισμένη προσφορά και μπορεί να οδηγήσει σε κατάχρηση ισχύος στην αγορά και υψηλότερα επίπεδα ναύλων και τιμές για τους καταναλωτές.
Η συνεχόμενη τάση μεγέθυνσης των πλοίων προκαλεί επίσης ανησυχία. Μεταξύ 2006 και 2022, το μέγεθος των μεγαλύτερων πλοίων μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων στον κόσμο υπερδιπλασιάστηκε από 9.380 (TEU) σε 23.992 TEU. Το μέγεθος του μεγαλύτερου πλοίου σε κάθε χώρα σχεδόν τριπλασιάστηκε, επομένως τα πλοία αυξάνονταν ταχύτερα από τον όγκο του φορτίου για να τα γεμίσουν.
Η UNCTAD καλεί τις λιμενικές αρχές να συνεργαστούν για να ανταποκριθούν στην ενοποίηση της βιομηχανίας με μέτρα για την προστασία του ανταγωνισμού.
Το παγκόσμιο θαλάσσιο εμπόριο αναμένεται να επιβραδυνθεί
Σύμφωνα με την έκθεση, το διεθνές θαλάσσιο εμπόριο ανέκαμψε σημαντικά το 2021 με εκτιμώμενη ανάπτυξη 3,2% και συνολικές αποστολές 11 δισεκατομμυρίων τόνων. Πρόκειται για βελτίωση 7 ποσοστιαίων μονάδων σε σύγκριση με την πτώση 3,8% που σημειώθηκε το 2020.
Το θαλάσσιο εμπόριο της Αφρικής το 2021 αυξήθηκε κατά 5,6% σε σχέση με το 2020. Η Ασία παρέμεινε το κορυφαίο κέντρο διακίνησης θαλάσσιων φορτίων στον κόσμο το 2021, αντιπροσωπεύοντας το 42% των εξαγωγών και το 64% των εισαγωγών.
Η Λατινική Αμερική και η Καραϊβική σημείωσαν αύξηση 3% στο θαλάσσιο εμπόριο το 2021. Για το 2022, η UNCTAD προβλέπει ότι η ανάπτυξη του παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου θα συγκρατηθεί στο 1,4%. Και για την περίοδο 2023-2027, αναμένεται να επεκταθεί με ετήσιο μέσο όρο 2,1%, με βραδύτερο ρυθμό από τον μέσο όρο 3,3% των προηγούμενων τριών δεκαετιών.
Κορυφαία απόδοση λιμένων σε Μέση Ανατολή και Μεσόγειο
Το Κατάρ έχει στεφθεί παγκόσμιος πρωταθλητής όσον αφορά τη διαχείριση χύδην υγρού φορτίου. Οι οικοδεσπότες του Παγκοσμίου Κυπέλλου της FIFA μπορεί να έχουν αποδειχθεί αργοί στα γήπεδα ποδοσφαίρου, αλλά όχι τόσο όταν πρόκειται για τη λιμενική διαχείριση του φορτίου δεξαμενοπλοίων.
Όσον αφορά τον χειρισμό δεξαμενοπλοίων μεγέθους VLCC, το έθνος της Μέσης Ανατολής έχει την καλύτερη απόδοση λιμένων στον κόσμο για χύδην υγρό φορτίο με σχεδόν 260 τόνους ανά λεπτό.
Για χύδην ξηρό φορτίο, οι ταχύτεροι χρόνοι φόρτωσης καταγράφονται για τη Βραζιλία, με σχεδόν 78 τόνους φορτίου ανά λεπτό, ακολουθούμενη από την Αυστραλία με 71 τόνους ανά λεπτό.
Για τα εμπορευματοκιβώτια, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε νωρίτερα μέσα στο έτος από την Παγκόσμια Τράπεζα και την S&P Global Market Intelligence έδειξε ότι το λιμάνι King Abdullah της Σαουδικής Αραβίας είναι το πιο αποτελεσματικό.
